Chánh-trị của Khổng-giáo cốt yếu là dùng người có tài có đức để cầm quyền hành-chánh giúp nước trị dân.

Ðức Khổng-Tử nói: "Nhơn-đạo chánh vi đại". Ðạo của người thì chánh-trị là lớn, dùng đạo nhân làm gốc, lấy hiếu đễ lễ nhạc làm căn-bản trong sự giáo-hóa, để lập thành nền đạo-đức, nhơn-nghĩa, lấy chánh-trị mà làm công-dụng, thi thố cho ra đời trở nên thuần-phong mỹ-tục.

Cái quan-niệm của Nho-giáo, về đường chánh-trị trong một nước thạnh, suy, bĩ, thới đều do nơi người cầm quyền hành-chánh, người hành-chánh có đủ tài đức, thì trong nước được thái-bình, dân an cư lạc nghiệp.

Còn người hành-chánh mà thiếu đạo-đức, nhơn-nghĩa thì nước phải loạn-lạc suy tồi, nhơn tâm ly tán. Mặc dầu cái chánh-thể hay, mà người cầm quyền dở thì không ích lợi cho nước, mà còn làm hại quốc-gia là khác.

Ðức Khổng-Tử nói: "Văn Vũ chi chánh bố tại phương sách, kỳ nhân tồn tắc kỳ chánh cử, kỳ nhân vong tắc kỳ chánh tức". Nghĩa là: Việc chánh-trị của vua Văn, vua Vũ bày ra ở trong sách, nếu có người biết noi theo vua Văn, vua Vũ thì nền chánh-trị ấy được thi thố ra rất hay, bằng chẳng có người noi theo phương sách của vua Văn, vua Vũ, thì cái chánh-trị tự nhiên phải hư hỏng. Vậy nền chánh-trị trong nước hay dở, cốt ở người cầm quyền hành-chánh. Những người cầm quyền bao giờ cũng phải kính cẩn, hằng lo sửa mình cho ngay thẳng, lấy đạo-đức để cảm hóa dân, và dùng người hiền cất lên làm quan để chung lo việc nước, không ứng nạp những kẻ gian-tham ấy là nền chánh-trị của Khổng-giáo lập thành trường tồn kiên cố.

Chánh-trị là việc trọng yếu của một nước, người có trách-nhậm cai trị dân, cần phải lấy sự kinh-nghiệm mà làm phương-pháp thật hành, phải xem xét cái Ðạo của Thánh-Hiền đời trước là thế nào, rồi mới quyết-định sửa đổi mọi việc cho được hoàn-toàn.

Bởi các bậc Thánh-Hiền là Ðấng thông-minh, đã hiểu rõ về đường Thiên-lý, và đạt được nhân sự, biết dùng điều nhơn-nghĩa, lễ, trí, mà làm phép trị dân trị nước đặng hòa-bình. Những công việc của các bậc Thánh-Hiền tích lũy đã lâu đời và kinh-nghiệm rất châu đáo, có ích lợi cho nước cho dân, lại được thuận tùng Thiên-lý, phù hạp nhơn tâm, tức là nền chánh-trị vững-vàng trường-cửu.

Ðức Khổng-Tử dạy: Chánh-trị là làm mọi việc ngay thẳng lấy sự công-bình chánh-trực mà khiến người, thì ai dám làm những điều vạy tà sái quấy. Hễ người trên đã ngay thẳng thì kẻ dưới ắt phải noi theo. Có câu:

"Kỳ thân chánh bất lịnh nhi hành,
Kỳ thân bất chánh tuy lịnh bất tòng".

Mình làm việc ngay thẳng thì chẳng sai khiến người ta cũng làm, còn mình không được ngay thẳng, thì dầu có bắt buộc cũng chẳng ai tuân theo.

"Chánh kỷ dĩ giáo dân giả thuận, thích kỷ dĩ giáo nhân giả nghịch". Tự lập mình cho chánh đáng, rồi mới dạy người ta là thuận chơn-lý, còn mình dung-túng sự sái quấy của mình mà dạy người ta làm phải là trái ngược.

Luận qua chánh-trị hà khắc bạo tàn, trong một nước dầu có oai-quyền thế lực hùng cường, mà thiếu phần đạo-đức nhơn-nghĩa, thì chẳng bao giờ vững bền tồn-tại. Mạnh-mẽ như Tần Thỉ-Hoàng, gồm thâu lục-quốc khanh sĩ phần thơ, kết cuộc cũng vì thiếu đạo-đức, mà phải mất nước tiêu nhà hại mạng, truyện sử còn ghi chép đến ngày nay, thiên-hạ phê bình vua Tần là bạo ngược.

Sở Bá-Vương Hạng-Võ cũng oai-quyền ám-á sất sá chúng dân đều kinh khủng, đến khi thế cùng lực tận phải đành tự-vẫn nơi Ô-Giang, là bởi không thiệt hành nghĩa-nhơn đạo-đức.

Ông Lưu-Bang tức là Hớn Bái-Công, thuận thọ thiên-mạng tuy là nhu-nhược "Dĩ đức phục nhơn, tam phân thiên-hạ đoạt kỳ nhị". Cơ nghiệp nhà Hớn thuộc về Hớn Bái-Công, ấy là nhu thắng cang nhược thắng cường, sách xưa chẳng lầm đó vậy.

Tóm lại đường lối chánh-trị của Khổng-giáo thì người cầm quyền trong nước, phải dùng đạo-đức để cảm hóa chúng dân, phải giữ phép công-bình chánh-trực, trong sự thưởng phạt cho được phân minh. Cần yếu là tạo hạnh-phúc cho quốc-dân chung hưởng. Mọi sự hành-vi trên thuận tùng Thiên-lý dưới phù hạp nhơn tâm, thì vạn sự tổng giai thành, ấy là nền chánh-trị đại-đồng thế-giới.

Ngày nào những người cầm quyền trong các nước mà biết noi theo phương sách của vua Văn, vua Vũ và thật hành theo nền chánh-trị của Khổng-giáo cho ra chơn tướng, thì đời mới phục lại thái-bình, dân an-cư lạc-nghiệp, tức là cơ bảo tồn qui thượng-cổ.