Đức Phật bảo Bồ-tát Thường-Tinh-Tiến: “Quý hóa thay! Quý hóa thay! Thiện-nam-tử! Ông đem lòng đại-từ hỏi Như-Lai về sự thanh-tịnh giải-thoát, lợi-ích cho những người tu-hành mai sau, công-đức ấy vô lượng. Ông nghe kỹ, nghe kỹ và nhớ nghĩ khéo! Nay Tôi vì ông phân-biệt diễn nói về các công-đức của nơi A-lan-nhã!” Bồ-tát Thường-Tinh-Tiến bạch: “Dạ, bạch Thế-Tôn! Con nguyện muốn được nghe!”

Đức Phật bảo Bồ-tát Thường-Tinh-Tiến: “Như ông nói nơi A-lan-nhã được thành bậc Thánh nhưng, trong rừng núi nhiều chúng-sinh bởi nhân-duyên gì, không được thành Phật. Nghĩa ấy không phải. Sở-dĩ thế là sao? – Các chúng-sinh kia không biết Tam-bảo, không biết chán, đủ, không biết thiện, ác; ở trong rừng núi tuy có nhiều trân-bảo của thế-gian, mà họ vẫn không biết được chỗ ẩn-náu của nó. Đại-bồ-tát không như thế, Thiện-nam-tử! Bồ-tát biết Phật, Pháp, Tăng-bảo là của báu xuất-thế-gian, bảy ngọc báu ẩn-náu là của báu thế-gian, các vị đều phân-biệt được mọi sắc-tướng của nó, biết chỗ ở của nó nhưng, không tham-cầu, cũng không thích thấy, huống là còn nhặt lấy?

Bồ-tát xuất-gia phát tâm kiên-cố không tiếc thân-mệnh, lìa bỏ cha mẹ, lục-thân quyến-thuộc, thích ở nơi rừng núi, thường nghĩ: “Giả-sử khi hết kiếp, cõi tam-thiên đại-thiên này bảy mặt trời mọc ra, hỏa-tai bừng cháy, thiêu-đốt muôn vật, mặt trời, trăng, sao, núi Tu-di, bảy núi Kim-sơn, núi Thiết-vi…, lúc thời đến đều bị tiêu-tan; ngay đến cõi cao nhất ba cõi là cõi trời Phi-phi-tưởng, khi hết tám vạn kiếp lại sinh xuống cõi đất; Chuyển-luân Thánh-vương có nghìn con vây quanh, thất-bảo quyến-thuộc và bốn châu đều phục, mà khi quả-báo của thọ-mệnh hết cũng không dừng được chốc lát. Nay ta cũng thế, giả-sử tuổi thọ đủ trăm năm, bảy báu đầy-đủ, hưởng-thụ mọi sự khoái-lạc nhưng, sứ-giả Diễm-ma đến là không khỏi được vô-thường. Thấy thế nên suy-nghĩ rằng: “Nay ta không gì bằng thay thế cha mẹ ta cùng các chúng-sinh tu hạnh Bồ-tát, sẽ được thân kim-cương bất-hoại, rồi trở lại trong ba cõi độ cho cha mẹ”. Phát-nguyện ấy rồi ở nơi Lan-nhã vì các chúng-sinh phát ra những thệ-nguyện rộng lớn. [1]

Bồ-tát thượng-căn phát-nguyện: “Nguyện, con khi chưa thành Phật trở lại, thường ở nơi đất trống, luôn luôn ngồi không nằm”. Bồ-tát trung-căn phát-nguyện: “Nguyện, con khi chưa thành Phật trở lại, thường ngồi ở dưới cây có lá che rợp, không nằm”. Bồ-tát hạ-căn phát-nguyện: “Nguyện, con khi chưa thành Phật trở lại, thường ngồi trong nhà đá, không nằm”.

Ba căn trong Bồ-tát xuất-gia như thế, ngồi trong ba tòa [2]  vừa nói, đều nghĩ: “Bồ-tát thuở quá-khứ ngồi trên tòa này, chứng được Đà-ra-ni-môn công-đức tự-tại; các Bồ-tát trong đời đã qua, hiện nay và mai sau, đều ở trên tòa này được Đà-ra-ni tu chứng tự-tại; ta cũng như thế, nay ta ngồi nơi này quyết sẽ thành-tựu Đà-ra-ni, được tự-tại. Nếu chưa thành-tựu và được tự-tại, ta quyết không lìa bỏ nơi A-lan-nhã!”

Hoặc có Bồ-tát chưa viên-mãn được bốn tâm vô-lượng (từ, bi, hỷ, xả) quyết không lìa bỏ nơi A-lan-nhã. Hoặc có Bồ-tát chưa viên-mãn được năm sức thần-thông, quyết không lìa bỏ nơi A-lan-nhã. Hoặc có Bồ-tát chưa viên-mãn được sáu pháp Ba-la-mật, quyết không lìa bỏ nơi A-lan-nhã. Hoặc có Bồ-tát chưa viên-mãn được phương-tiện thiện-sảo, quyết không lìa bỏ nơi A-lan-nhã. Hoặc có Bồ-tát chưa điều-phục được hết thảy hữu-tình, quyết không lìa bỏ nơi A-lan-nhã. Hoặc có Bồ-tát chưa viên-mãn được bốn nhiếp-pháp, [3]  quyết không lìa bỏ nơi A-lan-nhã. Hoặc có Bồ-tát chưa tu-tập được pháp lục-niệm [4]  quyết không lìa bỏ nơi A-lan-nhã. Hoặc có Bồ-tát chưa thành-tựu được “trí-tuệ, đa-văn”, quyết không lìa bỏ nơi A-lan-nhã. Hoặc có Bồ-tát chưa thành-tựu được sức tin bền-vững, quyết không lìa bỏ nơi A-lan-nhã. Hoặc có Bồ-tát chưa dứt trừ được sáu mươi hai kiến, [5]  quyết không lìa bỏ nơi A-lan-nhã. Hoặc có Bồ-tát chưa tu-tập được tám chính-đạo, [6]  quyết không lìa bỏ nơi A-lan-nhã. Hoặc có Bồ-tát chưa dứt hẳn được tập-khí của phiền-não-chướng, sở-tri-chướng, quyết không lìa bỏ nơi A-lan-nhã. Hoặc có Bồ-tát chưa viên-mãn được trí-tuệ vi-diệu trong việc tùy bệnh cho thuốc, quyết không lìa bỏ nơi A-lan-nhã. Hoặc có Bồ-tát chưa viên-mãn được tâm Đại-bồ-đề, quyết không lìa bỏ nơi A-lan-nhã, Hoặc có Bồ-tát chưa viên-mãn được hằng-sa Tam-muội, quyết không lìa bỏ nơi A-lan-nhã. Hoặc có Bồ-tát chưa thành-tựu được vô-lượng thần-thông, quyết không lìa bỏ nơi A-lan-nhã. Hoặc có Bồ-tát dùng sức thần-thông nơi đại-định (định-thông-lực) thấy mười tám “không” [7]  mà tâm không kinh, đại-sự như thế nếu chưa thành-tựu, quyết không lìa bỏ nơi A-lan-nhã. Hoặc có Bồ-tát chưa viên-mãn được Nhất-thiết-trí, quyết không lìa bỏ nơi A-lan-nhã. Hoặc có Bồ-tát chưa viên-mãn được Nhất thiết-chủng-trí, quyết không lìa bỏ nơi A-lan-nhã. Hoặc có Bồ-tát chưa tu-tập được ba mươi bảy Bồ-đề phận-pháp, quyết không lìa bỏ nơi A-lan-nhã. Hoặc có Bồ-tát chưa viên-mãn được muôn hạnh trong Thập-địa, [8]  quyết không lìa-bỏ nơi A-lan-nhã. Hoặc có Bồ-tát ở trong trăm kiếp chưa tu-hành được về nghiệp-quả của tướng tốt, quyết không lìa bỏ nơi A-lan-nhã. Hoặc có Bồ-tát chưa viên-mãn được bốn trí của Như-Lai, quyết không lìa bỏ nơi A-lan-nhã. Hoặc có Bồ-tát chưa viên-mãn được sự chứng Đại-niết-bàn, quyết không lìa bỏ nơi A-lan-nhã. Hoặc có Bồ-tát ngồi tòa Kim-cương mà chưa chứng được vô-thượng chính-đẳng chính-giác, quyết ngồi luôn không đứng dậy. Thế là Bồ-tát thực-hành hạnh A-lan-nhã.

Thiện-nam-tử! Bồ-tát xuất-gia phát tâm Bồ-đề, vào trong rừng núi, ngồi trên ba tòa vừa nói, mài luyện thân tâm, trải bao đại-kiếp, tu muôn hạnh, chứng được vô-thượng chính-đẳng Bồ-đề.

Lúc đó, đức Thế-Tôn nói lại nghĩa trên bằng lời kệ sau này:

Thời xưa nhân-địa các Như-Lai,

Ở A-lan-nhã, lìa trần-tục;

Đoạn, dẹp phiền-não, sở-tri-chướng,

Vượt qua ba cõi chứng Bồ-đề.

Bồ-tát quá-khứ tu hành-nguyện,

Lấy A-lan-nhã làm nhà cửa;

Trong vô-số kiếp tu phúc-trí,

Cứu-cánh Thập-địa chứng tam thân.

Bồ-tát vị-lai cầu Phật-quả,

Vào trong núi sâu tu diệu-hạnh;

Dứt trừ hai chướng, nhân sinh-tử,

Sẽ chứng tam-không chân giải-thoát.

Mười phương hiện-tại các Bồ-tát,

Tu-trì muôn hạnh ở “không-nhàn”;

Không tiếc thân-mệnh cầu Bồ-đề,

Niệm niệm chứng được vô-sinh-trí.

Nếu muốn chóng chứng Tam-muội sâu,

Nhân tu diệu-định, siêu-thần-thông;

Nơi A-lan-nhã tâm không rộn,

Biến được đại-địa thành thất-bảo.

Nếu muốn dạo chơi khắp mười phương,

Đi lại tự-tại vận thần-thông;

Cúng-dàng chư Phật lợi quần-sinh,

Ở nơi Lan-nhã không sợ-hãi.

Muốn chứng trí như-huyễn hữu, vô, [9]

Hiểu thấu các pháp bản-lai-không;

Ở A-lan-nhã, Bồ-đề-tràng,

Khiến chúng, cũng vào chân-giải-thoát. [10]

Nếu muốn chóng được như-như-trí,

Chứng-hội các pháp như-như-tính;

Hết đại-kiếp-hải lợi quần-sinh

Thường ở Lan-nhã nơi không-tịch.

Nếu người muốn được nan-tư-trí,

Tu-di thu vào trong hạt cải;

Tu-di, hạt cải tướng bất-hoại,

Vào nhà thần-thông trong Lan-nhã. [11]

Nếu người muốn được vô-ngại-trí,

Một tiếng diệu-âm dùng thuyết-pháp;

Tùy loại chúng-sinh đều được thoát,

Nên ở Lan-nhã tu diệu-quán.

Nếu muốn không sinh và không diệt,

Ứng-hiện quốc-độ khắp mười phương;

Phóng quang thuyết-pháp lợi quần-sinh,

Chớ lìa Lan-nhã nhà không-tịch.

Nếu lấy ngón chân ấn đại-địa,

Khiến cõi mười phương đều chấn-động;

Thấy tướng, phát tâm trừ tà-kiến,

Nên ở Lan-nhã quán tự-tâm. [12]

Nếu muốn trong khi Phật xuất-hiện,

Tối-sơ kính dâng vi-diệu-cúng;

Thí-ba-la-mật đều viên-mãn,

Ở A-lan-nhã tu diệu-hạnh.

Nếu người, khi Phật nhập Niết-bàn,

Tối-hậu cúng-dàng thành nghĩa “Thí”;

Dứt hẳn nghèo-cùng và tám nạn,

Thệ-nguyện ở trong A-lan-nhã.

Nếu muốn phúc-trí đều viên-mãn,

Chư Phật mai sau sắp Niết-bàn;

Nhận nguyện rộng lớn, Phật giao cho,

Ở A-lan-nhã tu lục niệm.

Sau khi chư Phật nhập Niết-bàn,

Kết tập di-pháp độ chúnh-sinh;

Trợ-tán chân-thừa của chư Phật,

Ở nhà “không-tịch” trong Lan-nhã.

Đại-sư Nhân, Thiên: Đấng Thế-Tôn,

Khó thấy, khó gặp hơn Ưu đàm;

Nếu muốn yết-kiến, sửa cúng-dàng,

Nên ở Lan-nhã, bi-nguyện rộng.

Mọi báu tuy tôn, PHÁP tôn hơn,

Thành Phật, hóa lợi do đây cả;

Như người muốn được thường nghe pháp,

Ở A-lan-nhã tu phạm-hạnh.

Đầu, từ thân này đến thân Phật,

Thường nguyện phát tâm hoằng chính-giáo;

Cho đến khi chưa được Bồ-đề,

Niệm niệm không bỏ A-lan-nhã.

Nếu người muốn báo ơn cha mẹ,

Thay thế cha mẹ phát thệ-nguyện;

Vào Bồ-đề-tràng trong Lan-nhã,

Ngày đêm thường tu về diệu-đạo.

Nếu muốn đời nay thêm phúc-trí,

Mai sau không đọa trong tám nạn;

Như thế, chúng-sinh phát thiện tâm,

Ở A-lan-nhã tu bi-nguyện.

Bồ-tát ba đời cầu chân-giác,

Được đạo Niết-bàn trong Lan-nhã;

Thế nên gọi là đại-đạo-tràng,

Thánh-chúng Tam-thừa đồng ở đó.

Bồ-tát chán khổ vào rừng núi,

Vì độ quần-sinh cầu Thánh-đạo;

Tự chưa thành Phật độ người trước,

Sáu đạo, bốn loài đều thương-xót.

Bồ-tát thượng-căn ở đất trống,

Bồ-tát trung-căn trong bóng lá;

Bồ-tát hạ-căn ở nhà đá,

Chưa thành Phật-đạo thường không nằm.

Bồ-tát ba đời ở Lan-nhã,

Được sức tự-tại Đà-ra-ni;

Nay ta thề cùng tâm Bồ-đề,

Chửa được Tổng-trì, ở đây mãi.

Được Đại-bồ-đề ở Lan-nhã,

Vào đại-viên-tịch do đây được;

Bồ-tát khởi phát trí kim-cương,

Đoạn hoặc, chứng chân [13]  thành Diệu-giác.

Hóa rộng chúng-sinh qua làng xóm,

Vì cầu tịch-diệt ưa rừng núi;

Nhân muôn hạnh đầy, quả cũng trọn,

Hết thời vị-lai độ mọi loài.

Khi đức Thế-Tôn nói về hạnh A-lan-nhã của Bồ-tát xuất-gia như thế, vô lượng Bồ-tát chứng Cực-hỷ-địa; Hằng-hà-sa vô số Bồ-tát lìa hẳn tướng, dụng vi-tế phiền-não, chứng Bất-động-địa; bất-khả-thuyết, bất-khả-thuyết Đại-bồ-tát dứt hết thảy hoặc-chướng vào Diệu-giác-địa; vô-biên chúng-sinh phát tâm vô-đẳng-đẳng, vô-thượng chính-đẳng chính-giác; chín vạn bảy nghìn chúng-sinh xa lìa trần-cấu, được pháp-nhãn-tịnh. [14]

TOÁT-YẾU

V.- PHẨM A-LAN-NHÃ

Bấy giờ trong pháp-hội, Đại-bồ-tát Thường-Tinh-Tiến bạch Phật: “Bạch đức Thế-Tôn! Phật nói nơi A-lan-nhã là đạo-tràng Bồ-đề, ai phát tâm Bồ-đề không nên rời nơi ấy, sao các thú dữ, trùng-độc, chim bay, thợ săn ở ngay nơi ấy lại không nghe, biết Tam-bảo, tu lại thiện-căn, mà Phật cứ bảo người tu-học ở nơi ấy để chóng thành Phật?”

Đức Phật bảo Đại-bồ-tát Thường-Tinh-Tiến: “Ông nói thế không phải. Chính vì các chúng-sinh kia không biết chi cả. Ngay đến những thứ quý báu ở trong rừng, họ cũng không biết ở chỗ nào. Bồ-tát không thế. Bồ-tát biết Tam-bảo là của quý, nên của báu của đời Bồ-tát biết rõ-ràng nhưng không tham-cầu. Bồ-tát phát tâm kiên-cố, không tiếc thân-mệnh, bỏ tình thân-quyến, ở nơi rừng núi, thường nghĩ: “Ba cõi này có lúc cũng sẽ tiêu-tan, dù người ở ngôi tôn như Chuyển-luân-vương hay như thân ta sống đến trăm tuổi cũng không tránh khỏi vô-thường. Chi bằng ta thay cha mẹ cùng chúng-sinh tu hạnh Bồ-tát, sẽ được thân kim-cương bất-hoại, rồi trở lại ba cõi độ cho hết-thảy”. Do đó, Bồ-tát thượng-căn ở nơi A-lan-nhã nguyện: “Trong khi chưa thành Phật ngồi luôn, ở nơi đất trống không nằm!” Bồ-tát trung-căn nguyện: “Trong khi chưa thành Phật ngồi dưới gốc cây không nằm!” Bồ-tát hạ-căn nguyện: “Trong khi chưa thành Phật ngồi trong hang đá không nằm!” Và, các Bồ-tát đều nghĩ: “Các Bồ-tát trong ba đời đều ngồi trên tòa này tu chứng Đà-ra-ni tự-tại, ta đây cũng quyết thành-tựu như vậy, nếu không, ta không lìa bỏ nơi này!”

Hoặc có các Bồ-tát nguyện không lìa bỏ nơi A-lan-nhã nếu chưa dứt trừ được 62 kiến, chưa dứt trừ được tập-khí của hai chướng. Hoặc có các Bồ-tát nguyện không lìa bỏ nơi A-lan-nhã nếu chưa viên-mãn được: 4 tâm vô-lượng, 5 sức thần-thông, 6 Ba-la-mật, 4 nhiếp-pháp, 8 chính-đạo, 6 niệm. Và, nếu chưa được thiện-sảo phương-tiện, chưa điều-phục được hết thảy hữu-tình, chưa được trí-tuệ đa văn, chưa được sức tin vững-chắc, chưa được trí-tuệ vi-diệu trong việc tùy bệnh cho thuốc, chưa được đại-bồ-đề-tâm, chưa được hằng-sa tam-muội, chưa được vô-lượng thần-thông, chưa thành-tựu định-thông-lực, thấy 18 không, chưa được Nhất-thiết-trí, Nhất-thiết-chủng-trí, chưa chứng được 37 bồ-đề-phận-pháp, chưa được hạnh-môn trong Thập-địa, chưa tu được nghiệp-quả về tướng tốt, chưa được 4 trí, chưa chứng Đại-niết-bàn và chưa thành vô-thượng-giác…quyết không lìa bỏ nơi A-lan-nhã.

Bồ-tát xuất-gia phát tâm bồ-đề ở trong rừng núi, mài luyện thân tâm, tu muôn hạnh trong nhiều đại-kiếp, để chứng vô-thượng chính-đẳng bồ-đề!

Khi đức Phật nói về hạnh A-lan-nhã, rất nhiều Bồ-tát hoặc chứng được Cực-hỷ-địa, hoặc chứng được Bất-động-địa, hoặc vào Diệu-giác-đạo và nhiều chúng-sinh hoặc phát tâm vô-thượng bồ-đề, hoặc xa lìa trần-cấu, được pháp-nhãn-tịnh.