Lúc Phật còn tại thế, đã giảng-dạy về duy-thức trong nhiều bộ kinh như Lăng-già. Giải-thậm-mật, Đại-thừa a-tỳ-đạt-ma, Lăng-nghiêm v.v.

            Khoảng 900 năm sau Phật có hai nhà học Phật lỗi-lạc là Vô-Trước và Thế-Thân lập ra duy-thức học, thành một trong hai hệ-thống lớn của đại-thừa Phật-giáo ở Ấn-độ.

*

*  *

            Ngài Vô-Trước (Asanga) sinh ở khoảng cuối thế-kỷ thứ 7 Tây-lịch ở Bắc-Ấn.

            Ngài nhập-định lên cõi trời Đâu-xuất nghe Bồ-tát Di-lặc (Maitreya) dạy về duy-thức.

            Ngài viết được nhiều sách. Đây là những tác-phẩm chính, đã được dịch sang chữ Hán :

Phần trước-tác của ngài Di-Lặc :

1)      « Du-già sư-địa-luận » (100 quyển). Ngài Huyền-Trang dịch.

2)      « Đại-thừa trang-nghiêm kinh luận ».

3)      « Thập địa kinh luận ».

4)      « Trung-biên phân-biệt luận »

Phần trước-tác của ngài Vô-Trước :

5)      « Hiển-dương thánh-giáo luận » (20 quyển). Ngài Huyền-Trang-dịch.

6)      « Nhiếp đại-thừa-luận » (3 quyển). Ngài Chân-Đế dịch.

7)      « Đại-thừa A-tỳ-đạt-ma tạp luận » (7 quyển). Ngài Huyền-Trang dịch.

8)      « Kim-cương bát-nhã ba-la-mật-đa kinh luận » (3 quyển).

9)      « Thuận-trung-luận » (2 quyển).

Các bộ « Du-già sư địa-luận », « Hiển-dương thánh-giáo-luận », « nhiếp-đại-thừa-luận » nghiên-cứu về duy-thức và nêu thuyết « A-lại-da duyên-khởi ».

*

*  *

Ngài Thế-Thân (Vasubandhu) là em ngài Vô-Trước.

            Ngài viết rất nhiều sách. Đây  là mấy bộ chính trong số những bộ đã được dịch sang chữ Hán :

1)      « Duy-thức tam-thập-luận tụng » 1 quyển, ngài Huyền-Trang dịch.

2)      « Duy-thức nhị-thập-luận » 1 quyển, ngài Huyền-Trang dịch.

3)      « Đại-thừa bách-pháp minh-môn-luận », 1 quyển, ngài Huyền-Trang dịch.

Mấy quyển trên là căn-bản cho duy-thức-học.

 

*

*  *

            Duy-thức-học do hai ngài Vô-Trước và Thế-Thân lập ra, tràn-lan khấp Ấn-độ.

            Cho đến thế kỷ thứ 6, trong khoảng 200 năm, có nhiều luận-sư lỗi-lạc xuất-hiện.

            Ta có thể kể các ngài Thân-Thắng, Hỏa-Biện, Đức-Tuệ, Trần-Na, An-Tuệ, Nan-Đà, Tịnh-Nguyệt, Hộ-pháp, Giới-Hiền, Thắng-Hữu, Tối-thắng-Tử, Trí-Nguyệt.

            Đó là các bậc đại-luận-sư về duy-thức.

*

*  *

            Ngài Trần-Na (Dignàga) ở cuối thế-kỷ thứ 5 người Nam-Ấn.

            Ngài rất giỏi về nhân-minh, và làm môn học này rực-rỡ.
           

            Ngài viết nhiều bộ luận để tuyên-dương duy-thức-học.

*

*  *

            Ngài Hộ-Pháp (Dharmapàla) là học-trò của ngài Trần-Na.

            Ngài viết nhiều sách, đáng kể nhất là bộ « Thành-duy-thức-luận », 10 quyển, ngài Huyền-Trang dịch.

            Bộ này giải-thích bộ « Duy-thức-tam-thập-tụng », của ngài Thế-Thân.

            Nay ngài Huyền-Trang căn-cứ ở bộ sách của ngài Hộ-pháp làm chính, và tổng-hợp 9 nhà khác mà dịch thành bộ « Thành-duy-thức-luận »,

            Quyển sách này là bản dịch bộ trên, của cụ Trí-Độ.

 

            Có thể nói đây là căn-bản của duy-thức-học.

*

*  *

            Ngài Giới-Hiền (Siladhadra) là đệ-tử Ngài Hộ-Pháp.

            Năm 636 tây-lịch, ngài Huyền-Trang từ Trung-Hoa qua Ấn-Độ, được ngài Giới-Hiền truyền cho duy-thức-học.

 

*

*  *

Ngài Huyền-Trang (600-664) có công du-học Ấn-Độ, mang cái học duy-thức chân-truyền về Trung-Hoa. Ngài chu-du khắp các nước Ấn-Độ, mang được nhiều kinh sach quý về Trung-Hoa.

            Ngài dịch rất nhiều kinh, sách, gồm 76 bộ, 1349 quyển.

 

            Đáng kể là bộ « Thành-duy-thức-luận », của ngài Hộ-Pháp, được coi là một trong những bộ giá-trị do ngài Huyền-Trang dịch.

*

*  *

            Ngài Khuy-Cơ (632-682) là đệ-tử lỗi-lạc của ngài Huyền-Trang, càng làm rực-rỡ duy-thức-học.

            Ngài viết nhiều bộ sách giá-trị, đáng kể nhất là bộ « Thành-duy-thức-luận thuật-ký » (20 quyển).

*

*  *

            Từ đây, duy-thức-học tràn-lan khắp nước Trung-Hoa, rồi sang Nhật, rồi khắp Á-Đông.

            Nhật-bản phát-triển mạnh mẽ ngành học này, và nay nghiễm-nhiên là nước đứng đầu thế giới về duy-thức.

*

*  *

            Ở Việt-Nạm mới xuất-hiện. một Tam-Tạng Pháp sư lỗi-lạc, cái học uyên-bác, cao-thâm, có thể sánh với các ngài Thế-Thân, Huyền-Trang, Khuy-Cơ. Đó là ngài Huyền-Cơ.

            Chúng tôi xin công-bố tài-liệu quý báu của ngài về « thành-lập duy-thức », trong quyển sách này.
           

            Ngài Huyền-Cơ làm Phật-pháp rực-rỡ trong thời-đại nguyên-tử này.

---o0o---