Thế nào là Bồ Đề?

-Bồ Đề là hai thứ giải thoát, hai thứ trí tuệ.

Hai giải thoát là: Giải thoát phiền não chướng. Giải thoát Sở tri chướng.

Hai thứ trí tuệ là: Khả năng phá hoại phiền não chướng. Khả năng phá hoại Sở tri chướng.

Lại nữa, Vô thượng Bồ Đề là: Tịnh trí, Vô ngại trí và Nhứt thiết Chủng trí đoạn tất cả tập nhân, dứt trừ tất cả Vô minh, vô ký.

Tịnh trí là dứt tất cả Tập, biết tất cả giới (cõi), tất cả Pháp, tất cả Hạnh, tất cả Thế gian, tất cả thời gian, tất cả đối trị.

Giới có hai:

Một là Thế giới. Hai là Chúng sanh giới.

Pháp cũng có hai:

Một là Hữu vi. Hai là Vô vi.

Hạnh cũng có hai:

Một là: Hoại Phiền não chướng. Hai là Hoại Sở tri chướng.

Thế gian có hai: Một là trí. Hai là ngu.

Thời gian có ba:

Quá khứ. Hiện tại. Vị lai.

Đối trị có ba:

Một là: Quán Bất tịnh. Hai là: Quán Từ Bi. Ba là: Quán Nhân duyên.

Đây gọi là Tịnh trí.

Vô ngại trí là gì?

-Chẳng nhờ trang nghiêm, tư duy, nhập định mà vẫn có thể thông suốt tất cả, tất cả Pháp, tất cả hạnh, tất cả thế gian, tất cả thời gian và tất cả đối trị. Đây gọi là Vô ngại trí.

Lại nữa, Vô ngại trí là 140 pháp bất cộng. Như Lai còn có những pháp như Vô Tránh Tam Muội, Nguyện, Trí, Tứ Vô Ngại Trí v.v. Đây gọi là vô ngại trí, mệnh danh là Bồ Đề.

Một trăm bốn mươi pháp bất cộng là những gì?

-Đó là ba mươi hai tướng tốt, tám mươi vẻ đẹp, bốn Tịnh hạnh, mười lục, bốn vô sở úy, ba Niệm xứ Ba món Bất hộ, Đại Bi, Thường chẳng quên, Dứt tất cả tập nhân (đoạn phiền não trí). Tất cả hạnh không còn trí nào hơn (nhứt thiết chủng trí). Đây gọi là 140 pháp bất cộng (sẽ giảng rộng trong phần Trụ ở sau cùng).

Thế nào gọi là Vô thượng Bồ Đề?

-Vì đủ bảy sự vô thượng, gọi là Vô thượng Bồ Đề.

Một là Thân vô thượng.

Hai là Thọ trì vô thượng.

Ba là Đầy đủ vô thượng.

Bốn là Trí tuệ vô thượng.

Năm là Bất khả tư nghị vô thượng.

Sáu là Giải thoát vô thượng.

Bảy là Hạnh vô thượng.

-Thân Vô thượng: Ba mươi hai tướng tốt trang nghiêm.

-Thọ trì vô thượng: Chư Phật, Bồ Tát thực hành tự lợi, lợi tha, luôn luôn đem lại cho chúng sanh sự an vui cõi trời, cõi người.

-Đầy đủ vô thượng: Chư Phật Bồ Tát có bốn sự đầy đủ: Thọ mạng đầy đủ. Thấy biết đầy đủ. Giới đầy đủ. Việc làm đầy đủ.

-Trí tuệ vô thượng: Nghĩa là bốn vô ngại trí.

-Bất khả tư nghị vô thượng: Là đầy đủ sáu ba la mật.

-Giải thoát vô thượng: Như Lai hay phá hai thứ chướng.

-Hạnh vô thượng: Nghĩa là Thánh hạnh Thiên hạnh, Phạm hạnh.

Thánh hạnh là ba môn tam muội Không, Vô tướng, Vô nguyện và Diệt tận định.

Thiên hạnh là Tứ thiền, Tứ vô sắc định.

Phạm hạnh là Tứ Vô Lượng Tâm.

Ba thứ hạnh này xuất phát bốn hạnh mà Phật thường vui ưa tu tập.

Bốn Thánh hạnh rút lại còn hai. Một là Không tam muội. Hai là Diệt tận định.

Thiên hạnh còn một là Đệ tứ thiền.

Phạm hạnh cũng còn một là Đại bi.

Như Lai dùng nhân duyên Đại bi này, ngày đêm sáu thời luôn luôn xem xét chúng sanh, người nào không căn lành, sẽ đem lại cho họ hạt giống lành, những ai trồng căn lành rồi sẽ làm cho thêm lớn, cho đến những người chưa phát tâm Vô thượng Bồ Đề, Như Lai sẽ làm cho phát tâm Vô thượng Bồ Đề.

Như Lai do thân vô thượng này mà gọi là Đại trượng phu.

Vì Thọ trì vô thượng gọi là Đại Bi.

Vì đầy đủ vô thượng, gọi là đến bờ kia.

Vì trí tuệ vô thượng cho nên gọi là Nhứt thiết chủng trí.

Bất khả tư nghị vô thượng, gọi là A la ha.

Giải thoát vô thượng gọi là Niết bàn.

Hạnh vô thượng cho nên gọi là Tam miệu Tam Bồ Đề. Do nghĩa này, Như Lai đầy đủ mười hiệu: Như Lai, Ứng cúng, Chánh Biến tri, Minh Hạnh túc, Thiện thệ, Thế gian giải, Vô thượng sĩ Điều ngự Trượng phu, Thiên sơn sư, Phật, Thế Tôn.

-Vì không hư vọng gọi là Như Lai.

-Vì làm ruộng phước lành, gọi là Ứng cúng.

-Vì biết pháp giới gọi là Chánh biến tri.

-Đủ tất cả Tam Minh gọi là Minh hạnh túc.

-Vì chẳng đến chẳng về gọi là Thiện Thệ.

-Vì biết hai thứ thế gian gọi là thế gian giải. Hai thứ thế gian là: Quốc độ thế gian, chúng sanh thế gian.

-Vì có thể điều phục thân tâm xấu ác của chúng sanh, gọi là Vô thượng sĩ Điều Ngự trượng phu.

-Luôn luôn làm cho chúng sanh biết đúng pháp chánh, nghĩa chánh, quy chánh. Vì chúng sanh nói rộng nghĩa lý, nên có thể phá hỏng tất cả phiền não, có thể phá vỡ lưới nghi trong tâm chúng sanh, mở bày những nghĩa rất sâu của các pháp, nghĩa lý căn bản của tất cả pháp. Thế nên gọi là Thiên nhơn sư.

-Biết sự chứa nhóm pháp thiện, bất thiện, pháp chẳng phải thiện chẳng phải bất thiện, gọi là Phật.

-Vì hoại ma Ba tuần, được thân khó được của Như Lai. Gọi là Thế Tôn.

Tại sao khó được?

-Vì trong vô lượng kiếp cũng không có một đức Phật ra đời, do đó khó được.

Vô lượng thế giới có vô lượng đức Phật. Mười phương thế giới có vô lượng Bồ Tát đồng một thời gian, đồng một bản nguyện tu tập trang nghiêm và đồng thời phát tâm Vô thượng Bồ Đề, cùng một lúc, một ngày, một tháng, một năm, đồng Thí, đồng Giới, đồng Nhẫn, đồng Tấn, đồng Thiền, đồng Trí v.v. Do nghĩa đó mười phương thế giới lý tất nhiên có vô lượng vô biên cõi Phật, trong một cõi Phật như vậy, không có hai đức Phật ra đời một lúc. Nếu không mười phương vô lượng thế giới, thì vô lượng vô biên Bồ Tát đồng tu hạnh lành, có thể không kết quả hay sao? Bởi vậy mà biết rõ có vô lượng, vô biên thế giới của chư Phật khắp giáp mười phương và trong mỗi Phật độ cùng một lúc không có hai đức Phật xuất hiện.

Đại Bồ Tát khi mới phát tâm, mở lời như sau: “Duy một mình tôi có thể làm cho vô lượng vô biên chúng sanh dứt khổ phiền não và chứng nhập Niết bàn” Do sức nguyện này mà được quả báo (Phật quả).

Như Lai hay vì ba ngàn Đại thiên thế giới mà nói pháp giáo hoá, điều phục chúng sanh, cho nên một quốc độ không có hai đức Phật cùng xuất hiện.

Nếu trong một quốc độ có hai đức Phật cùng ra đời, thì chúng sanh chẳng ưa vui tu tập pháp lành và chẳng sanh cung kính tôn trọng, chẳng sanh ý tưởng khó được gặp gỡ.

Nếu gặp một đức Phật ắt sanh được tâm chẳng thể nghĩ bàn. Chúng sanh tự bảo nhau “Phật rồi sẽ nhập Niết bàn, chúng ta nên cùng nhau tu tập thiện pháp cho kịp thời” Nhờ tinh tấn siêng năng hành đạo mà lần lần thoát ly sanh tử.

Do sanh ý tưởng khó gặp, sanh tâm cung kính mà tu Bố thí cho đến Bát Nhã ba la mật v.v. Thế nên trong một sát độ không có hai đức Phật xuất hiện cùng một lúc.

Các đức Phật trong các thế giới mười phương trừ có bốn điều khác nhau, ngoài ra tất cả bình đẳng không hai. Đó là: sự sống lâu, họ hàng tên gọi, thân tướng.

Bồ Tát trọn không dùng thân người nữ để chứng quả Bồ Đề. Vì sao?

Bồ Tát tu hành trong số vô số kiếp đầu, là đã chấm dứt thân nữ nhơn. Vì thân nữ nhơn nhiều tham dục vậy.

Nữ nhơn là tượng trưng cho cái trí hòa hợp này là ác trí, không thể dùng trí này chứng Vô thượng Bồ Đề.

Đạo Bồ Đề không thể nghĩ bàn. Vì sao? Vì không phải là chỗ chứng ngộ của tất cả Thanh Văn, Duyên giác.

Thế nên, Vô thượng Bồ Đề là sự thành tựu của vô lượng vô biên công đức.